Шахсий автомобилдан хизмат мақсадларида фойдаланганлик учун компенсациялар нормалари белгиланмаганда нима қилиш керак

2021 йил 1 июлдан бошлаб 154-сон ВМҚ ўз кучини йўқотди, унда шахсий автомобилдан хизмат мақсадларида фойдаланганлик учун компенсация тўлаш тартиби назарда тутилган эди . Янги ҳужжат ҳозирча қабул қилинмаган. Ҳужжат қабул қилингунга қадар компенсация тўловлари қандай тўланиши ва уларга қандай тартибда солиқ солиниши тушунарсиз бўлмоқда.

Вuxgalter.uz илтимосига биноан солиқ маслаҳатчилари ушбу масала юзасидан ўз фикр-мулоҳазалари билан ўртоқлашдилар.

«Янги НҲҲ қабул қилингунига қадар бундай тўловлар нормативдан юқори ҳисобланади»

Татьяна БЕЛОУСОВА, солиқ маслаҳатчиси, «Норма» компанияси эксперти:

– Хизмат сафарлари учун шахсий автомобилдан фойдаланганлик учун компенсация тўловлари алоҳида Тартибда белгиланган эди. Ушбу Тартиб мулкчилик шаклидан қатъи назар, ишлаб чиқариш фаолияти мунтазам хизмат сафарларини талаб этадиган барча ташкилотларга татбиқ этилган. Компенсация суммаси автомобиль двигателининг от кучи миқдорига қараб ҳисобланган ва БҲМга каррали миқдорларда белгиланган.

Нормалар доирасидаги компенсация ходимнинг даромади ҳисобланмаган. Корхонанинг бундай харажатлари иқтисодий жиҳатдан ўзини оқлайдиган бўлса, улар фойда солиғини ҳисоблашда чегириб ташланган.

Корхона компенсация нормасини оширган тақдирда, оширилган сумма:

- фойда солиғи бўйича солиқ базасини аниқлашда чегириб ташланмаган ;

-  ЖШДС ва ижтимоий солиқ солинган.

29.04.2021 йилдаги 258-сон ВМҚ қабул қилиниши билан 154-сон ВМҚ, у билан бирга Хизмат сафарлари мақсадларида шахсий автомобилдан фойдаланганлик учун компенсация тўлаш тартиби ҳам ўз кучини йўқотган. Демак, айни пайтда мазкур вазият қонунан тартибга солинмайди. Бундай ҳолатда нима қилиш керак?

Бу иқтисодий жиҳатдан мақсадга мувофиқ деб топилса, компенсация тўлашни тўхтатиш тавсия этилади. Бунда компенсация нормаларини белгиловчи янги НҲҲ чиққунига қадар бўлган даврда ходим билан автомобиль ижараси бўйича шартномани тузиш мумкин.

Бундай НҲҲ қабул қилингунига қадар барча компенсация тўловлари нормативдан юқори миқдорда ҳисобланади.Уларга ЖШДС  ва ижтимоий солиқ  тўлиқ миқдорда солиниши лозим. Улар фойда солиғини ҳисоблашда корхонанинг чегирилмайдиган харажатлари ҳисобланади .

Шартнома шартларига кўра белгиланган ижара тўлови ходимнинг мулкий даромади ҳисобланади  унга ЖШДС солинади, бироқ ушбу даромад ижтимоий солиқ солинадиган объект ҳисобланмайди.

Корхонанинг автомобиль ижараси бўйича харажатлари иқтисодий жиҳатдан ўзини оқлайдиган бўлса, фойда солиғини ҳисоблашда чегириб ташланади.

Ижара тўловидан ЖШДСни ҳисоблашда 25.12.2021 йилдаги ЎРҚ-657-сон Қонунда белгиланган энг кам ставкаларни ҳисобга олинг. 2021 йилда енгил автомобиль учун энг кам ижара тўлови ставкаси 575 000 сўмни ташкил қилади. Ушбу сумма ижара тўлови миқдорини чекламайди, балки ундан жисмоний шахсларнинг мол-мулкни ижарага беришдан олинган даромадларига солиқ солиш мақсадларида фойдаланилади».

«Шахсий автомобиль учун компенсация олиш ҳуқуқи ва нормалари Меҳнат кодексида белгиланган»

Ирода АББОСХОНОВА, солиқ маслаҳатчиси, «Tax Consensus» СМТ директори:

 – ВМҚда белгиланган аввалги компенсация нормалари бекор қилинган ва янгиси қабул қилинмаган ҳолатда иккита савол туғилади:

- тўловларни тўлашда давом этиш керакми ёки тўхтатиш керакми?

- уларга ЖШДС ва ижтимоий солиқ солиниши лозимми?

Биринчи жавоб ижобий, иккинчиси эса салбий деб ҳисоблайман. Меҳнат кодексида иш берувчининг розилиги билан ва унинг манфаатлари йўлида ходим ўзига тегишли мол-мулкдан фойдаланганда транспорт воситаларининг амортизацияси ва улардан фойдаланганлик учун қилинган харажатлар, шунингдек асбобларнинг, техник воситаларнинг ёки ўзга мол-мулкнинг амортизацияси иш берувчи ҳисобидан тўланиши лозимлиги ҳақидаги норма мавжуд  . Ана шу харажатларни тўлашнинг миқдори ва тартиби жамоа шартномасида, агар у тузилмаган бўлса, ходим билан иш берувчи ўртасидаги келишувга биноан белгилаб қўйилади.

Шунга эътибор қаратиш лозимки,  МКда ВМҚ қабул қилинишига ва барча хўжалик субъектлари учун бундай нормалар белгиланишига ҳавола берилмаган. Бинобарин, МКда ходимга компенсация олиш ҳуқуқи берилган, унинг миқдори эса жамоат шартномасида ёки иш берувчи ва ходим ўртасида тузиладиган битимда қайд этилиши лозимлиги айтилган – бу қонун ҳужжатлари билан белгиланган норма ҳисобланади.

Шу тариқа, корхона ва ташкилотлар «шахсий автомобиль учун компенсация» тўлашни давом эттиришга ҳақли, давлат органлари бундан мустасно, бунда бир жиҳатини айтиб ўтамиз – унинг миқдори жамоа шартномасида ёки иш берувчи ва ходим ўртасида тузиладиган битимда қайд этилиши лозим.

Фикримча, компенсация тўловларига ЖШДС ва ижтимоий солиқ солинмаслиги керак. СКда солиқ агентларининг жисмоний шахс фойдасига амалга оширадиган хизмат ишларида шахсий автомобилдан фойдаланганлик учун компенсация тўловлари (хизмат сафарларидан ташқари) бўйича харажатларига солиқ тўловчининг даромади сифатида қаралмаслиги айтилган . СКда қайд этилган ушбу норма МКнинг 173-моддасида ҳам келтирилган деб ҳисоблайман. Шу боисдан, жамоа шартномасида ёки меҳнатга оид битимларда тўловларнинг аниқ миқдори белгиланган тақдирда, уларга солиқ солинмайди.

Фойда солиғини ҳисоблашда ушбу тўловларни чегириб ташлаш мумкинлиги тўғрисидаги масала ҳам шунга ўхшашдир. Иқтисодий жиҳатдан ўзини оқлаганлигини асослаб берсангиз – чегириб ташлашингиз мумкин .    

Аввало, солиқ органлари бундай ёндашувга рози бўлмайдилар, сабаби бунда суиистеъмоллик ҳолатлари юз бериши мумкин. Уларни камайтириш учун ҳеч бўлмаганда давлат мулки субъектлари учун тўловларнинг аниқ миқдори белгиланиши лозим. Бу солиққа оид низоларни камайтириш мақсадида улардан хусусий тадбиркорлар ҳам фойдаланишига имконият яратиб беради.

«Кўпчилик тартиб мавжуд эмаслигини сезмасдан, тўловларни илгариги шартларда ҳисоблашда давом этмоқдалар»

Гульнара ЭРГАШЕВА, солиқ маслаҳатчиси:

– Молия вазирлигидаги манбадан маълумки, айни пайтда янги ҳужжат ишлаб чиқилмоқда, унда хизмат сафарлари мақсадларида шахсий автомобиллардан фойдаланганлик учун компенсация тўловларини тўлаш тартиби белгиланади. Ушбу ҳужжат яқин кунларда қабул қилинади.

Умуман олганда, ҳамкасбларимнинг фикрларига қўшиламан, автомобилнинг ижара шартномасини расмийлаштириш ёки Меҳнат кодекси ва жамоат шартномалари нормаларидан фойдаланиш орқали ушбу вазиятдан чиқиш мумкин.

Лекин шу билан бирга иш берувчилар, айниқса июль ойида мураккабликларга дуч келдилар, сабаби ушбу нормаларнинг мавжуд эмаслиги кўпчилик иш берувчиларнинг эътиборидан четда қолиб кетди, айримлари эса солиқлар бўйича ҳисоб-китобларни топширишда буни билганликларини айтдилар.

Гап шундаки, автомобилнинг ижара шартномасини ўтган сана билан тузиб бўлмайди. Агар жамоа шартномасида тегишли нормалар мавжуд бўлмаса, унга ўзгартириш ва қўшимчалар киритиш масаласини бир кунда ҳал этиб бўлмайди. Бунинг устига, ой деярли тугади.

Ходимнинг ишончини оқлаш учун иш берувчида унчалик тўғри бўлмаса-да иккита йўл қолади:

1) меҳнат шартномасига қўшимча битимни ўтган сана билан тузиш;

2) компенсация тўловларига тенг миқдорда мукофот пули бериш.

Бунда санаб ўтилган усуллардан ҳеч бири ўз кучини йўқотган Тартибдаги ҳуқуқларни бера олмайди. Солиқ солиш позициясидан қаралганда, мазкур ҳуқуқлар адолатли бўлган, сабаби шахсий транспортдан корхона эҳтиёжлари учун фойдаланилганда тўланадиган компенсация тўловларидан солиқ тўламаслик имкониятини яратган.

Ушбу низомсиз ҳар қандай ҳолатда ҳам, қанчалик уринмайлик, барибир бу суммаларга солиқ солинади.

Тадбиркорларни қўллаб-қувватлаш доирасида қуйидагиларни амалга ошириш мақсадга мувофиқ бўлади деб ўйлайман:

1. Ташкилот эҳтиёжлари учун ходимларнинг шахсий автотранспортларидан фойдаланганлик учун компенсация тўловларини тўлаш тартибини белгилайдиган янги ҳужжат имкон қадар тезроқ қабул қилиниши керак. Бундай ҳужжат келгуси ҳафталарга қабул қилинса мақбул бўларди. Ушбу масалага ойдинлик киритилиши солиқлар бўйича ҳисоб-китобларни келгусида қайта топшириш эҳтимолларисиз тақдим этиш имкониятини яратиб беради.

2 . Шундай тартиб назарда тутилиши керакки, унга мувофиқ ушбу нормаларни 2021 йил 1 июлдан, яъни аввалги тартиб ўз кучини йўқотган пайтдан бошлаб бутун даврга қўллаш мумкин бўлиши лозим.

Олег ГАЕВОЙ суҳбатлашди.